تشخیص و درمان بیماری های شغلی

به هر گونه بیماری که در اثر مواجهات در محیط کار ایجاد یا تشدید شود، بیماری شغلی یا بیماری مرتبط با کار گفته می شود. بنابراین دو نوع بیماری شغلی وجود دارد:

• بیماری ناشی از کار، که در اثر تماس با عوامل زيان ‌آور محيط كار ايجاد مي ‌شود و اکثرا در جمعيت عمومي اتفاق نمی افتند.

• بیماری تشدید شونده در محیط کار، که علت آن معمولا هم در محیط کار و هم در محیط خارج از کار وجود دارد و مواجهات شغلی سبب تشدید علائم آن می ‌شوند.

بیماری های ناشی از کار رنج و زیان های هنگفتی را در دنیای کار به دنبال دارند به طوری که که میزان مرگ و میر ناشی از بیماری های شغلی و بیماری های وابسته به شغل ۶ برابر بیشتر از حوادث شغلی است.

این گونه بیماری ها ، بیماری هایی هستند که به دلیل خصلت کار و در محیط کار که دارای عوامل زیان آور اثرگذار بر سلامت شاغلین هستند بوجود می آیند 

علیرغم اینکه بنظر می رسد اینگونه بیماری ها از شیوع کمتری نسبت به سایر بیماری ها برخوردارند، شواهد نشان دهنده آن است که گروه عظیمی از افرادی که به نوعی شاغل محسوب می شوند (خصوصاً در کشورهای در حال توسعه) مبتلا به اینگونه بیماریها هستند. بیماری های شغلی در صورت بروز و ابتلا می‌توانند فرد مبتلا را ناتوان از انجام فعالیت ها نمایند. بروز بیماری های شغلی می تواند بر اساس دو عامل پیشگیری کننده کاهش یابد:

• کنترل و ارزیابی مداوم عوامل زیان آور در محیط کار

• معاینات قبل از استخدام و معاینات دوره ای

 در صورت تشخیص زودرس در مراحل اولیه قابل پیشگیری و کنترل است.

طبقه بندی:

بیماری شغلی طبقه بندی گوناگونی دارد ولی بهترین روش طبقه بندی این بیماری ها، توجه به عوامل ایجاد این بیماری است، در این نوع طبقه بندی بیماری ها به ۵ دسته تقسیم می شوند:

• بیماری های ناشی از عوامل فیزیکی

از عوامل بوجود آوردنده این دسته از بیماری ها، حرارت، نور، فشار، سروصدا، ارتعاش، الکتریسیته، اشعه X و مواد رادیواکتیو را می‌توان ذکر کرد.

• بیماری های ناشی از عوامل مکانیکی

استفاده از ابزار و ادوات دستی در بعضی از اشخاص که عادت به این کار ندارند و همچنین فشار های مکرر بر روی مفاصل در اثر نحوه انجام کار و یا حرکات ظریف تکراری سبب بروز ناراحتی ‌هایی می ‌شوند.

• بیماری های ناشی از عوامل شیمیایی

عوامل شیمیایی مورد استفاده در صنعت سبب به وجود آمدن اکثر بیماری ها و مسمومیت های ناشی از کار هستند، که با توجه به راه دخول به بدن به سه دسته زیر تقسیم‌ بندی می ‌شوند:

• بیماری ها و مسمومیت هایی که ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه گوارشی هستند. از موادی که از این طریق وارد بدن می شوند می توان ارسنیک و فسفر را نام برد.

• بیماری ها و مسمومیت هایی که ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه تنفسی هستند مانند ذرات گرد و غبار، گازها و دود از این طریق جذب می‌شوند.

• بیماری ها و مسمومیت هایی که ناشی از جذب مواد از طریق پوست هستند، مانند جذب اتیلین و فنول.

بیماری های ناشی از عوامل شیمیایی

• بیماری های ناشی از عوامل زیستی

اشتغال در بعضی از مشاغل با توجه به شرایط محیط کار و مواد مصرفی یا تولیدی، کارگر را مستقیماً در خطر ابتلا به بیماری های عفونی خاصی قرار می‌ دهد.

• بیماری های ناشی از عوامل روانی

بیماری های ناشی از عوامل روانی می تواند شامل روابط نامطلوب کارگر یا کارمند با همکارانش، با رئیس یا کارفرما، عدم رضایت از شغل و … باشد. همچنین اختلال در تعادل عصبی و بحران های عاطفی و روانی از دیگر بیماری های ناشی از عوامل روانی در محیط کار است.

ویژگی های بیماری شغلی

این ویژگی ها در اکثر بیماری های شغلی دیده می ‌شوند، البته یک ویژگی ممکن است در یک بیماری وجود داشته و در دیگری وجود نداشته باشد:

• ابتلای افراد در سن پایین تر

• دوره کمون بالا

• ابتلای سایر افراد با همان شغل

• قابل پیشگیری بودن

پیشگیری از بیماری شغلی

بسیاری از بيماري هاي ناشي از كار قابل پيشگيري بوده و در صورت تشخيص سريع و به موقع مي ‌توان بسياري از عوارض سوء آنها را كاهش داد. بنابراين توجه به راه هاي پيشگيري در كاهش بيماري‌ شغلی نقشي اساسي دارد.

مراحل پیشگیری از بیماری های ناشی از کار به ترتیب زیر است:

1. شناسایی عوامل زیان آور محیط کار

2. اندازه گیری و ارزیابی عوامل زیان آور محیط کار

3. کنترل عوامل زیان آور محیط کار از طریق روش های فنی مهندسی

4. اجرای برنامه های مراقبتی از جمله معاینات سلامت شغلی توسط مراکز طب کار

5. کاهش عوارض و بیماری های ناشی از کار از طریق تغییر شغل و گردش کاری و اجرای قانون مشاغل سخت و زیان آور پیشگیری از بیماری های شغلی

انواع پیشگیری در بیماری های شغلی عبارتند از:

الف) پيشگيري اوليه از بیماری شغلی

اين روش بهترين شيوة پيشگيري است. در اين شيوه از پيشگيري علت بيماري مشخص شده، منابع تماس و راه هاي آن تعيين گردیده و تماس فرد با آن قطع مي ‌شود. كاهش غلظت سرب محيط كار، كاهش غلظت الياف پنبه جهت جلوگيري از ابتلاي کارگران به بيماري هاي مرتبط نمونه‌اي از اين نوع پيشگيري مي ‌باشد.

اقداماتي كه براي پيشگيري از بيماري هاي ناشي از كار انجام مي‌ شود بايد در مرحله اول متوجه محيط كار يا فرايند كاري و سپس كارگر باشد.

اقدامات پیشگیری کننده از بیماری های شغلی مبتنی بر محيط کار و يا فرايند كاري:

• جايگزين كردن مواد بي خطر يا كم خطرتر به جاي مواد خطرناك برای پیشگیری از بیماری های شغلی

• محصور كردن استفاده از تكنيك هاي مكانيكي و اتوماتيك در صنعت

• استفاده از تهويه مصنوعي براي جلوگيري از آلودگي های محيط كار

• استفاده از تهويه عمومي

• استفاده از روش و متد هاي مرطوب براي جلوگيري از پخش گرد و غبار

اقدامات پیشگیری کننده از بیماری های شغلی مبتنی بر کارگر:

• اقدامات مديريتي ( تعويض شيفت ها و… )

• جداسازی کارگر از محوطه آلوده محیط کار به عوامل زیان آور

• استفاده از وسايل حفاظت فردی برای پیشگیری از بیماری شغلی

• رعايت اصول بهداشتي فردي

• آموزش مسائل بهداشتي

• كنترل و مراقبت هاي پزشكي

ب) پيشگيري ثانويه از بیماری شغلی

هدف از اين سطح پيشگيري در بیماری های شغلي شناسايي و درمان زود هنگام بيماري افراد در معرض تماس به جهت درمان قطعي آن هاست. به طور مثال انجام معاينات ادواری طب کار در يک شرکت جهت شناسايي افراد مبتلا به یک بیماری شغلی و درمان افراد مبتلا به آن بیماری نمونه اي از پيشگيري ثانويه است.

ج) پیشگیری ثالثيه از بیماری شغلی

پيشگيري سطح سوم شامل آن دسته از اقداماتي است که در جهت بازتواني و بازگرداندن فرد آسيب ديده به محيط کار و اجتماع انجام می گیرد. بازتواني افراد بيمار شده با هدف كاهش ناتواني و يا جلوگيري از مرگ زودرس نمونه اي از اين پيشگيري است.